Motorower, moped czy cyklomotor w czym tkwi różnica ?

- Karol Plata-Nalborski

Poprzednio omówiliśmy kwestię poprawności językowej słowa „motor” w odniesieniu do motocykla. Jest to forma słownikowo poprawna, ale ma charakter mowy potocznej. Z kolei polski wyraz „motor” w znaczeniu „silnik” – w odróżnieniu od innych języków słowiańskich – jest określeniem archaicznym i we współczesnej literaturze fachowej występuje równie rzadko jak synonim motocykla (podobnie jest w języku angielskim: „motor” i „engine”).

Motor jako jednostka napędowa miał jednak znaczenie dla powstania naszego rodzimego określenia „motorower”, które przetrwało próbę czasu, wypierając nowszy i szeroko rozpowszechniony na świecie wyraz „moped” oraz staromodny „cyklomotor”.

Mofa i moped

Przed wojną w Anglii rowery z silnikami określano mianem cyklomotorów (cyclemotors) – kolejnością słów odwrotnie do motocykli (motorcycles). Samo określenie cyklomotor dobrze przyjęło się w językach romańskich i do tej pory jest tam używane jako odpowiednik naszego motoroweru czy anglosasko-germańskiego „mopeda”. W Polsce jego użycie wyraźnie zanikło: w zasadzie słowo to odnajdujemy wyłącznie w „Praktycznym słowniku współczesnej polszczyzny”, (Poznań 1994–2005, red. Halina Zgółkowa) na oznaczenie roweru z niewielkim silnikiem pomocniczym.

Komar
Komar z pedałami

Z kolei w Niemczech, małe jednoślady poniżej 100 cm3 określano – w zależności od konstrukcji i napędu – mianem lekkich motocykli (Leichtmotorrad) bądź motorowerów (Motor-Fahrrad). Po II wojnie określenia te przeszły pewną metamorfozę: lekkimi motocyklami zaczęto w Niemczech nazywać konstrukcje napędzane wyłącznie za pomocą silnika i pojemności powyżej 50 cm3, natomiast pojazdy z silnikami do 50 cm3 (zamiast przedwojennych 100 cm3), gdzie rozruch następował za pomocą pedałów, pełniących niekiedy również funkcję wspomagającą napęd, użyto określenia „Moped” jako kombinacji określenia motocykla i pedałów rowerowych. Słowo to zostało po raz pierwszy użyte w 1952 r. przez szwedzkiego dziennikarza, Haralda Nielsena, na określenie pojazdu silnikowego wyposażonego w pedały.

Motorfahrrad Opel w muzeum pojazdów w Dreźnie
Motor Fahrrad Opel – w muzeum pojazdów w Dreźnie

Dodatkowo, w Republice Federalnej Niemiec, wyodrębniła się prawnie jeszcze jedna kategoria pojazdów: rowery z silnikiem pomocniczym, znane wcześniej jako „Motor-Fahrrad”. Zaczęto używać dla nich powszechnie przyjętego skrótu „Mofa”, choć z czasem termin ten objął tam wszystkie silnikowe pojazdy jednośladowe (z pedałami lub bez), ograniczone konstrukcyjnie do prędkości 25 km/h, które nie muszą być rejestrowane (istnieje jedynie wymóg tablic ubezpieczeniowych) i mogą poruszać się po ścieżkach rowerowych. Ta kategoria pojazdów została również prawnie uregulowana m.in. w Belgii, Danii, Holandii, Szwajcarii i w Szwecji, a poza Europą m.in. w niektórych stanach USA (limit prędkości – w zależności od kraju / stanu – wynosi 25 lub 30 km/h).

Multum określeń na jeden pojazd

Z racji tego, że Niemcy przodowały w produkcji tego typu pojazdów, termin „Moped” wszedł do powszechnego użycia również w innych krajach, nie tylko anglosaskich czy germańskich, ale również np. słowiańskich. Inne określenia typu motobicykl (motorbicycle) czy bicykl silnikowy (motorized bicycle) nie przyjęły się, aczkolwiek polski termin „motorower” może w jakiś sposób stanowić ekwiwalent angielskiego „motor-driven cycle”, choć w rzeczywistości jego pochodzenie jest inne. Na upartego również, przy dosłownym tłumaczeniu angielskiego „motorbike”, można dopatrywać się „motoroweru”, jednakże tamto słowo używane jest w krajach anglosaskich jako synonim motocykla (motorcycle). Tam również skrót „bike” może oznaczać zarówno rower, jak i motocykl.

motorized-bicycle
Bicykl silnikowy XXI wieku – propozycja WOLF CREATIVE CUSTOMS

W Polsce określenie „motorower” długo nie funkcjonowało prawnie (w Kodeksie Drogowym PRL dopiero od 1968 r.), a sama kolejność słów oraz ówczesne uwarunkowania terytorialne sugerują, iż stanowi ono tłumaczenie przedwojennego „Motor-Fahrrad”, których sporo importowano z Niemiec w czasach II RP. Motor (silnik) plus rower idealnie łączył się w „motorower”, z którego wyrzucono zbędne, drugie „r”. Słowo „motorower” odnajdujemy m.in. w przedwojennej (lata 1938-1939) reklamie prasowej roweru Tornedo z silnikiem pomocniczym Fichtel & Sachs (98 cm3), wyprodukowanego w Bydgoskiej Fabryce Rowerów i Motocykli „Tornedo” Wilhelma Tornowa.

Tornado

Z terminem tym spotykamy się dalej m.in. w prasie motoryzacyjnej z lat 50, stosowany jest jednak zamiennie z innymi nazwami. PRL-owski tygodnik „Auto Motor Sport” nr 36/1958 tak m.in. opisuje pojawienie się pierwszego polskiego mopedu MR-1 Ryś:

„Nasza niezbyt jeszcze liczna rodzina motorowa powiększyła się. (…) To świeżo narodzony motorower. (…) Seria próbna tzw. „partia informacyjna” wynosiła 260 sztuk. Motorowery zostały poddane wszechstronnym próbom eksploatacyjnym. Każdy z nich przejechał ponad trzy tysiące kilometrów. (…)”

Ten sam termin stosuje Młody Technik (nr 5/1959), pisząc o procesie produkcji i montażu Rysia. Ciekawostką jest fakt, iż magazyn „Motor” (48/1960), w artykule pt. „Badanie drogowe mopedu RYŚ MR-1”, taką podaje informację:

„Na blisko trzydzieści badań drogowych, opublikowanych w naszym tygodniku – dzisiejsze jest pierwszym omówieniem mopedu, zwanego też archaicznie motorowerem.”

Ryś
Ryś MR-1

W kolejnych numerach redaktorzy tego czasopisma używają również tego nowocześniejszego, rodem z Niemiec, określenia w stosunku do bydgoskiego Komara (Motor nr 4/1959, 10/1950, 35/1964 i 16/1969). Ale w numerze 30 z 1972 r. (tak jak i później np. 19/1974), termin „moped” gdzieś znika i pojawia się ni stąd ni zowąd stary, dobry „motorower”. Z kolei cytowane przez ten sam tygodnik (1/1963) sprawozdanie Zakładów Metalowych Wrocław (obecnie Polar S.A.) z produkcji za rok 1962 stosuje jeszcze inną nazwę:

„(…) wykonaliśmy łącznie 16.326 motopedów, realizując zadanie planu państwowego w 108,8%. W przybliżeniu: na cztery pojazdy opuszczające nasz Zakład – trzy to motopedy m-ki ŻAK MR-2 i  jeden Ryś MR-1 (…)  Plan na rok 1963 przewiduje produkcję 15 000 motopedów (12 000 Żaków i 3 000 Rysi). Pojazdy będziemy produkowali jedynie w ciągu trzech pierwszych kwartałów 1963. W związku z zamierzoną specjalizacją Zakładu wyłącznie w produkcji lodówek (…)”

Zak mr-2
Żak MR-2

Przytoczony „motoped” użyto tu jako synonim motoroweru, ale w rzeczywistości to była nazwa pewnego jednośladu z 1915 r., będącego protoplastą współczesnych skuterów. Wbrew pozorom nie ma ona nic wspólnego ze słowem „moped”, w tamtym czasie powszechnego już w takim samym stopniu jak motorower.

Jak widać więc – określenia były bardzo różne, zanim wykrystalizowała się te najpopularniejsza. Co ciekawe: forma „archaiczna” wzięła z czasem górę nad wyrazem nowszym, pochodzącym zza Odry. Dziś już mało kto w Polsce używa słowa „moped”: spośród współczesnych leksykonów językowych odnajdujemy ten wyraz jedynie w „Słowniku ortograficznym języka polskiego” autorstwa Tomasza Karpowicza.

Motorowery bez pedałów

Wraz z postępem technicznym i rozwojem produkcji motorowerów oraz stopniowej rezygnacji z rozruchu za pomocą pedałów, zagranicą pojawiły się też określenia typu „mokick” oraz „noped”. Mianem tego pierwszego określano motorowery, w których rozruch następował jak w tradycyjnym motocyklu, za pośrednictwem startera nożnego (kickstartera), natomiast znaczenie tego drugiego rozciągało się zarówno na motorowery bez pedałów, jak i te bez startera nożnego, uruchamiane za pomocą rozrusznika elektrycznego. Terminy te nie weszły jednak do powszechnego użytkowania i wciąż najbardziej rozpowszechniona jest nazwa „moped”, która jest używana m.in. w aktach prawnych Unii Europejskiej, jak i w ustawodawstwie wielu państw.

O skuterach słów kilka

Określenie skuter należy natomiast rozpatrywać niezależnie od motoroweru i motocykla, zwłaszcza że w przepisach taka kategoria pojazdu w zasadzie nie istnieje. Skuter to jedynie rodzaj pojazdu jednośladowego, posiadający określone cechy budowy. Z punktu widzenia kategorii pojazdu zalicza się go – w zależności od pojemności silnika i osiągów – albo do motorowerów, albo do motocykli.

Nazwa skuter ma swoje źródło w języku angielskim: „scooter” to określenie hulajnogi (pierwotnie: „to scoot” – wiać, poruszać się). Pierwsze jednoślady z płaską podłogą, nazywane „Motopedami” lub „Autopedami”, pojawiły się w 1915 r., choć już wcześniej można odnotować pojazdy o cechach zbliżonych do późniejszych skuterów, np. silnik pod siedzeniem, jak miało to miejsce w jednośladzie Auto-Fauteuil z 1908 r.

Autofauteuil-1908
Auto-Fauteuil czyli skuter z 1908 roku!

Z racji tego, że poprzez swoją budowę nasuwały one wyraźne skojarzenia z hulajnogami, już w 1917 r. ukuto termin „motor scooter”, który z czasem przyjął się w wersji skróconej (jako „scooter”) i tak – w oryginalnej lub lekko zmienionej formie – powędrował do większości języków świata.

autoped
Listonosze na motorollerach 🙂

Warto dodać, że w Niemczech powszechnie używa się słowa „Roller”, które – podobnie jak w języku angielskim – oznacza zarówno hulajnogę, jak i potocznie skuter. Pełna i bardziej oficjalna nazwa tego jednośladu to „Motoroller”, którą zresztą przejęły za pierwowzór języki bałtyckie (litewski i łotewski). W Polsce określenia dwuczłonowego w rodzaju „motorskuter” lub „motoskuter” nie używa się.

Może ci się zainteresować

MotoRmania jest zaskakującym, lifestyle’owym portalem o tematyce motocyklowej. Podstawą publikacji są rzetelnie i niezależnie przeprowadzane testy motocykli, których dodatkową atrakcją jest inspirujący sposób prezentacji zdjęć. Kompetencja redakcji MotoRmanii została wyróżniona zaproszeniem do testów fabrycznych motocykli wyścigowych klasy Superbike, co błyskawicznie ugruntowało status magazynu jako najbardziej fachowego miesięcznika motocyklowego w Polsce. Nasz portal to długo oczekiwany powiew pasji i prawdziwie motocyklowego stylu życia!

©2010 – 2023 Wszystkie prawa zastrzeżone MotoRmania.com.pl