Spis treści
Poprzez serię czterech artykułów chcielibyśmy przedstawić Wam proces historycznej ewolucji najważniejszych regulacji prawnych dotyczących motocykli i motorowerów (kategorie pozwoleń / praw jazdy, prędkości, obowiązek noszenia kasku, jazda na światłach, kierunkowskazy itp.), które przez ostatnie 90 lat uległy dość znaczącej zmianie.
Pierwszą część artykułu przeczytacie tutaj.
Rozporządzenie z dnia 15 kwietnia 1948 r. w sprawie zmiany rozporządzenia Ministrów: Komunikacji, Spraw Wewnętrznych i Spraw Wojskowych z dnia 27 października 1937 r. o ruchu pojazdów mechanicznych na drogach publicznych (Dz.U. 1948 nr 27 poz. 186) wprowadziło zmiany do dotychczasowych pozwoleń na kierowanie pojazdami: przede wszystkim zniesiono klasę obejmującą wszystkie rodzaje pojazdów. Najwyższa kategoria (I) nie obejmowała motocykli pow. 100 cm3, które zostały zaliczone do kategorii IV. Chcąc prowadzić wszystkie rodzaje pojazdów mechanicznych, należało zdać egzamin na obydwie wymienione kategorie. Wiek dla ubiegających się o prawo kierowania motocyklami, jak również samochodami osobowymi pozostał ten sam – 16 lat.
Prawo PRL kroczy wstecz
15 styczeń 1954 r., przyniósł zmiany dla kierowców rowerów, motorowerów i motocykli, a także dla ubiegających się o wydanie pozwoleń na prowadzenie pojazdów mechanicznych. W tym czasie weszły w życie:
– Rozporządzenie Ministra Transportu Drogowego i Lotniczego z dnia 15 grudnia 1953 r. w sprawie ruchu rowerów na drogach publicznych (Dz.U. 1954 nr 3 poz. 7);
– Rozporządzenie Ministrów Transportu Drogowego i Lotniczego oraz Obrony Narodowej z dnia 15 grudnia 1953 r. w sprawie zmiany rozporządzenia z dnia 27 października 1937 r. o ruchu pojazdów mechanicznych na drogach publicznych (Dz.U. 1954 nr 3 poz. 6).
Sielanka rowerów, „motorowerów” i lekkich motocykli do 100 cm3 skończyła się. Po blisko 30 latach przywrócono znów obowiązek posiadania imiennej karty rowerowej, której wydanie miało być poprzedzone sprawdzeniem znajomości przepisów przez organy administracyjne (nie dotoczyło to osób posiadających jakiekolwiek prawo jazdy). Minimalny wiek do prowadzenia roweru (bez względu na jego rodzaj) wynosił teraz 12 lat (bez pasażerów), a z prawem przewożenia osób – 18 lat. Wprowadzono również obowiązek sygnalizowania manewrów poprzez wyciągnięcie ręki w stronę skrętu. Innym, ważnym krokiem było ograniczenie pojemności silników rowerów i lekkich motocykli do 50 cm3, zgodnie z tendencjami, które miały miejsce w innych rejonach Europy, zwłaszcza w Niemczech. W miejsce kategorii prawa jazdy nr IV pojawiło się pozwolenie kategorii motocyklowej, które było wymagane dla wszelkich pojazdów motocyklowych o pojemności większej niż 50 cm3, w tym rowerów i wózków rowerowych z silnikami o takiej pojemności. Pozwolenie mogło zostać ograniczone do pojemności 130 cm3 w przypadku, gdy ubiegała się o nie osoba, która ukończyła 15 lat, lecz zarazem nie ukończyła jeszcze 16 roku życia.
Istotne jest to, że ustawodawca w sposób wyraźny naruszył zasadę „prawo nie działa wstecz”, bowiem obowiązek otrzymania karty rowerowej (do 50 cm3) lub pozwolenia (pow. 50 cm3 i do 100 cm3) obejmował też osoby, które ukończyły 13 lat przed wejściem w życie nowego rozporządzenia. Przepisy rozporządzenia z 1953 r. nie dopuszczały żadnych wyjątków w tej materii, odbierając tym samym dawne uprawnienia do 100 cm3. Dziś jednak zagadnienie to możemy rozważyć na nowo, powołując się na wspomnianą zasadę „Lex Retro Non Agit”.
Nowy kodeks i 40-kilometrowy kaganiec
Ostatecznie wszystkie przedwojenne regulacje prawne w dziedzinie ruchu drogowego (w tym dotyczące pojazdów mechanicznych i rowerów), wraz z wprowadzonymi do nich po wojnie zmianami, przestały obowiązywać od kwietnia 1963 r. w związku z wejściem w życie Rozporządzenia Ministrów Komunikacji i Spraw Wewnętrznych z dnia 1 października 1962 r. w sprawie ruchu na drogach publicznych (Dz.U. 1962 nr 61 poz. 295), wydanego na podstawie nowej ustawy z dnia 27 listopada 1961 r. o bezpieczeństwie i porządku ruchu na drogach publicznych (Dz.U. 1961 nr 53 poz. 295). Można rzec, iż obydwa akty wraz z innymi rozporządzeniami i zarządzeniami stanowiły pierwszy powojenny polski Kodeks Drogowy.
Wprowadził on kilka zmian w omawianych tu kwestiach: przede wszystkim spod kategorii roweru wyłączono motocykle (z definicji). Od tej pory pojęcie roweru obejmowało albo jednoślad/dwuślad napędzany siłą nóg kierującego, albo dodatkowo pojazd wyposażony w silnik pomocniczy o pojemności do 50 cm3 oraz ograniczonej konstrukcyjnie prędkości do 40 km/h. Tylko ten drugi typ roweru (późniejszego motoroweru) podlegał obowiązkowi rejestracji (potwierdzenie zgłoszenia i tabliczka rowerowa). Tradycyjne rowery, za wyjątkiem wózków rowerowych, zostały z niego wyłączone. Utrzymano obowiązek karty rowerowej. Pewną dość kosmetyczną modyfikacją była zmiana nazwy pozwolenia na prowadzenia pojazdów na prawo jazdy. Motocykli dotyczyło prawo jazdy kat. IV oraz Vb, przy czym to ostatnie obejmowało pojazdy przystosowane dla inwalidów. W ruchu międzynarodowym odpowiadały one klasie A. Ciekawy z punktu widzenia był zakres motocyklowego prawa jazdy: obejmowało ono uprawnienia do kierowania motocyklami z wózkiem bocznym lub bez wózka oraz motocyklami o trzech kołach i podobnymi im pojazdami samochodowymi, których dopuszczalny ciężar całkowity nie przekracza 400 kg. Z punktu widzenia późniejszych przepisów zawierało ono poniekąd uprawnienia kategoriiB, zwłaszcza że w latach 70. zmieniono zapis o 400 kg na ciężar właściwy (z tej przyczyny przy późniejszej wymianie prawa jazdy po 2002 r. posiadacz kat. A otrzymywał dodatkowo kat. B1).
Ciekawostką był też obowiązek umieszczenia – poza tylną tablicą rejestracyjną – numeru rejestracyjnego na przodzie motocykla (np. na błotniku) w sposób odróżniający się kolorem. Warto też wspomnieć o prędkościach: na obszarze zabudowanym zostały ograniczone do 50 km/h, natomiast poza nim – dla motocykli i samochodów osobowych – nie podano w kodeksie wartości maksymalnych. Późniejsze zmiany w przepisach z lat 70. zezwalały poruszać się motocyklem z prędkością nie większą niż 70 km/h, a autem osobowym: 80 (później 100, a następnie 90 km/h).
Hełmy na głowę!
Od 1 kwietnia 1963 r. wprowadzono zarządzeniem (M.P. 1963 nr 25 poz. 127) obowiązek jazdy w hełmach ochronnych (kaskach) na motocyklach o pojemności 350 cm3 i więcej. Kwalifikowali się pod ten obowiązek głównie jeżdżący na motocyklach Junak. Natomiast już z początkiem lutego następnego roku rozszerzono ten obowiązek na motocykle o pojemności powyżej 170 cm3. Poza wspomnianymi Junakami, musieli je wówczas założyć ujeżdżacze takich maszyn, jak np. WFM Osa 175, SHL Gazela 175 czy WSK 175. W lipcu tego samego roku po raz kolejny obniżono próg pojemności – tym razem do 140 cm3 dla wszystkich motocykli oraz powyżej 50 cm3 dla motocykli rejestrowanych – w zależności od województwa – od września 1964 r. do lipca 1966 r.
W 1968 r. wydano rozporządzenie o tej samej nazwie (Dz.U. 1968 nr 27 poz. 183), które zastąpiło poprzednie z 1962 r. Zasadniczą zmianą, którą wprowadzało, było określenie motoroweru zamiast roweru z silnikiem pomocniczym. Sam motorower dalej mieścił się w definicji roweru, nie stanowił odrębnej kategorii pojazdów i do prowadzenia go wystarczyła – jak wcześniej – karta rowerowa (pozostał również obowiązek posiadania tabliczki rowerowej). Warto tu wspomnieć o zmianach wiekowych: rower jednośladowy samodzielnie można było prowadzić mając ukończone lat 10, a motorower – 13 lat. Inne granice wiekowe obowiązywały dla rowerów wielośladowych i wózków ręcznych. Ogólnie przewozić pasażerów wolno było dopiero po ukończeniu 18 roku życia, czyli tak jak w przypadku motocykla.
Ważną modyfikacją było wprowadzenie kategorii praw jazdy znanych w Europie Zachodniej oraz używanych w międzynarodowym prawie jazdy: A, B, C, D, E, T i M. Istotna była też mała zmiana w kwestii kursów: można było zrezygnować ze szkolenia, jeśli kandydat wykazał, że był właścicielem np. motocykla (dla kat. A) lub samochodu osobowego (dla kat. B) i potrafi nim kierować. Jak się można domyśleć, ten zapis obowiązywał nie za długo i wkrótce potem został zniesiony. Podkreślono też, że dla motocykli jednośladowych nie jest obowiązkowe stosowanie kierunkowskazów – w tym kontekście pojawiło się po raz pierwszy w ustawodawstwie określenie skuter (w nawiasie, przy par. 174 ust. 3 pkt 3).
